Καλώς ήλθατε στην Γουμένισσα
H Γουμένισσα είναι κωμόπολη και πρωτεύουσα της Επαρχίας Παιονίας του Νομού Κιλκίς στην Κεντρική Μακεδονία, και τρίτο μεγαλύτερο οικιστικό συγκρότημα της Περιφερειακής Ενότητας Κιλκίς, μετά το Κιλκίς και το Πολύκαστρο. Χτισμένη σε υψόμετρο 268 μ , απέχει 69 χλμ ΒΔ από τη Θεσσαλονίκη, 539 χλμ ΒΔ από την Αθήνα και 20 χλμ βόρεια από την Πέλλα. Είναι επίσης η έδρα της Μητρόπολης Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως & Πολυκάστρου. Έγινε γνωστή από τα κρασιά και τα μετάξια της.
Ιστορία
Η Γουμένισσα βρίσκεται στη καρδιά της αρχαίας Παιονίας, της χώρας των Παιόνων, που η ιστορία τους ξεκινά από τον Τρωικό Πόλεμο και οι οποίοι συμμετείχαν στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία.
Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Μακεδονίας το 146 π.Χ., η Παιονία έγινε τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας.
Όταν χωρίσθηκε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε Δυτική με έδρα τη Ρώμη και Ανατολική με έδρα τη Κωνσταντινούπολη, η περιοχή περιήλθε στον έλεγχο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζαντινή Αυτοκρατορία). Μετά την Άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους το 1204, και μέχρι το 1224, η περιοχή ήταν μέρος του Λατινικού Βασιλείου της Θεσσαλονίκης. Το 1224 ήλθε στον έλεγχο του ηγεμόνα του Δεσποτάτου της Ηπείρου και τελικώς επανήλθε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το1246.
Η τοπική παράδοση διέσωσε πως στα βυζαντινά χρόνια η περιοχή της Γουμένισσας παραχωρήθηκε στην Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους και έγινε θρησκευτικό κέντρο με πυρήνα το μοναστήρι της Παναγίας. Με τη συνένωση μικρών αγροκτηνοτροφικών οικισμών δημιουργήθηκε μια δυναμική κωμόπολη που θα ονομασθεί Γουμένισσα. Το όνομά της το πήρε από κάποιον Ηγούμενο της Μονής που είχε συλληφθεί και απαγχονισθεί από ληστές. Οι νεότερες έρευνες απέδειξαν πως ο ναός της Παναγίας της Γουμένισσας, που σήμερα λειτουργεί ως Μονή, ήταν πάντα ενοριακός του οικισμού, ενώ η Μονή των Ιβήρων, όντως είχε στη Γουμένισσα μετόχι αφιερωμένο στην Παναγία (στα Εισόδιά Της) το οποίο βρίσκονταν στη γειτονιά, όπου και ο ναός που προαναφέρθηκε
Η Γουμένισσα κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς το 1387. Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν, με σουλτανικό φιρμάνι, αυτοδιοικούμενη με προνόμια πόλη, δηλαδή μουκατάς, διότι οι κάτοικοί της ήταν υποχρεωμένοι να ασχολούνται με την δημιουργία υφασμάτων από τα οποία κατασκευάζονταν οι στολές του οθωμανικού στρατού. Γνώρισε έτσι μεγάλη ακμή και άνθιση ιδιαίτερα κατά τον 19ο αιώνα ως εμπορικό, βιοτεχνικό, γεωργικό και θρησκευτικό κέντρο της περιοχής. Η παραγωγή κρασιού την έκανε γνωστή πέρα από τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα στην Κεντρική Ευρώπη.Διοικητικά ανήκε στον καζά των Γιαννιτσών και ήταν έδρα ναχτιέ.
Αν και περιοχή με προνόμια, δεν ήταν εν τούτοις αμέτοχη στον Αγώνα του 1821. Μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, οι Οθωμανικές Αρχές ερεύνησαν τις οικίες και βρήκαν 49 τουφέκια. Οι κάτοικοι τιμωρήθηκαν σκληρά και υποχρεώθηκαν να δώσουν ότι είχαν σε χρήματα, τρόφιμα και άλλο υλικό, όπως ζώα και άμαξες στον Πασά της Θεσσαλονίκης Αβδούλ Αμπούδ. Οι κάτοικοι δεν ανταποκρίθηκαν πλήρως στη διαταγή του Πασά Αβδούλ Αμπούδ, γι αυτό και ο τελευταίος εξαπέλυσε βίαιο εξισλαμισμό.
Όλα τα επόμενα χρόνια ληστρικές ομάδες Τουρκαλβανών πραγματοποιούσαν επιδρομές στην περιοχή προκαλώντας καταστροφές στο έμψυχο και άψυχο υλικό της. Από το 1878 η κατάσταση χειροτερεύει με την πανσλαβιστική προπαγάνδα να καταβάλλει προσπάθεια αλλοίωσης του ελληνικού χαρακτήρα των κατοίκων. Η προπαγάνδα χρησιμοποίησε όλα τα μέσα αλλά οι κάτοικοι της Γουμένισσας, με δικά τους μέσα, ίδρυσαν μεγαλοπρεπέστατο ελληνικό Εκπαιδευτήριο. Τα χρήματα συγκεντρώθηκαν μετά από έρανο μεταξύ των κατοίκων και από τη δωρεά του απλού και αγράμματου πατριώτη και τοπικού ευεργέτη Θάνου Ζελέγκου. Πρωτοστάτης του έργου ήταν ο Μητροπολίτης Εδέσσης, όπου εκκλησιαστικά υπαγόταν τότε η Γουμένισσα, Ιερόθεος.
Ιδρύθηκε επίσης Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα η οποία έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην όλη πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη και κίνηση της περιοχής.
Στον Μακεδoνικό Αγώνα (1903-1908) έδρασαν στην περιοχή αξιόλογα παραστρατιωτικά σώματα ντόπιων οπλαρχηγών όπως του Ιωάννη Παπαγεωργίου, των αδελφών Δογιάμα, του Ναούμη, του Σιωνίδη και του Καραϊσκάκη. Δρούσαν όμως και σώματα και πολλών αξιωματικών του ελληνικού στρατού. Μεταξύ αυτών ήταν οι Μωραΐτης, Φραγκόπουλος, Παπαδόπουλος, Κακουλίδης και πολλοί άλλοι. Τα σώματα αυτά συνεργάζονταν ανοιχτά ή σιωπηρά με τις οθωμανικές Αρχές, αφού αντίπαλος και των δύο ήταν οι Βούλγαροι. Μεγάλη η συμβολή των διδασκάλων των Εκπαιδευτηρίων, όπως του πρωτομάρτυρα του Μακεδονικού Αγώνα δασκάλου Ιωάννη Πίτσουλα, που οι Βούλγαροι τον κρέμασαν, καθώς σημαντική επίσης η συμβολή του ιατρού Άγγελου Σακελαρίου[ που προΐστατο του Ελληνικού Κομιτάτου της Γουμένισσας, αλληλογραφούσε με τον Παύλο Μελά και είχε προσωπικό φίλο τον Ίωνα Δραγούμη. Ο τελευταίος επισκέφθηκε δύο φορές τη Γουμένισσα και οι επισκέψεις εκείνες έμειναν ιστορικές. Τριάντα χρόνια αργότερα η Πηνελόπη Δέλτα θα γράψει το έργο, που εκτυλίσσεται γύρω από τη Λίμνη των Γιαννιτσών κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, Τα Μυστικά του Βάλτου Μετά την επανάσταση των Νεότουρκων το 1908 και τη μη πραγματοποίηση των όσων επαγγέλονταν, πολλοί κάτοικοι της Γουμένισσας και της επαρχίας της, για να μη στρατευθούν στον τουρκικό στρατό, μετανάστευσαν κυρίως στη Β. Αμερική.
Στις 23 Οκτωβρίου 1912, κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό Στρατό και μαζί της και όλη η επαρχία της που μετέπειτα πήρε το αρχαίο όνομά της, Παιονία. Την περίοδο 1912-1919 αποτέλεσε Δήμο και ήταν ο μοναδικός στον μετέπειτα (από το 1935-36) Ν. Κιλκίς στον οποίο εντάχθηκε.
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τέλη 1915, Γαλλο - βρετανικά στρατεύματα προέλασαν στη περιοχή της Παιονίας. Οι Γάλλοι έκαναν έδρα τους στο Μακεδονικό Μέτωπο τη Γουμένισσα και τον Μάιο του 1917 ο ελληνικός στρατός, στο πλευρό της Αντάντ, νίκησε τα βουλγαρικά στρατεύματα στη Μάχη του Σκρα.
Οι Γάλλοι άφησαν έντονα τα σημάδια τους, γιατί κατά τη μακρόχρονη παραμονή τους ασχολήθηκαν και με ειρηνικά έργα όπως η ανέγερση νοσοκομείου και εγκατάσταση μονάδας παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Το 1917, έτος αναχώρησής τους, Γάλλοι στρατιώτες έκτισαν και το Συντριβάνι στην Κεντρική Πλατεία, ως ανάμνηση της διέλευσής τους όπου πάνω αναγράφεται η πρόταση: "ΔΙΑΒΑΤΑ ΕΝΘΥΜΟΥ ΤΟΝ ΓΑΛΛΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ". Οι Γάλλοι αναθέρμαναν και την παλιά φιλία μεταξύ Γουμένισσας και Γαλλίας που οφείλονταν στην εμπειρία των ξακουστών κρασιών και μεταξιών της από τον προηγούμενο αιώνα. Για πολλά χρόνια Γάλλοι βετεράνοι επισκέπτονταν τη Γουμένισσα κάθε χρόνο και συνεχίζουν οι απόγονοί τους μέχρι και σήμερα.
Με τις ανταλλαγές πληθυσμών που ακολούθησαν το 1923, μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και Τουρκίας, ο ελληνόφωνος πληθυσμός ενισχύθηκε από πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, το Πόντο και την Ανατολική Ρωμυλία.
Κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γουμένισσα ήταν υπό γερμανική κατοχή από τον Απρίλιο του 1941 έως τον Οκτώβριο του 1944. Κατά τη δεκαετία του 1950 ακολούθησε μαζική μετανάστευση στις ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, Δυτική Γερμανία καθώς και εσωτερική μετανάστευση κυρίως στη Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Τη δεκαετία του 1980 επετράπη στους πολιτικούς πρόσφυγες του Εμφυλίου Πολέμου να επιστρέψουν. Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος ο πληθυσμός του Δήμου Γουμένισσας στην απογραφή του 2001 ήταν 4,073
Οικονομία
Η οικονομία είναι αγροτική κατά κύριο λόγο, με μεγάλη παράδοση στην παρασκευή υψηλής ποιότητας κρασιού και τσίπουρου. Το κύριο εισόδημα των κατοίκων προέρχεται από τους αμπελώνες, χωρίς όμως να λείπουν και οι συμπληρωματικές καλλιέργειες όπως μήλα, αχλάδια, καπνά, κλπ. Μικρή μερίδα του πληθυσμού ασχολείται με την κτηνοτροφία, παράγοντας γαλακτοκομικά προϊόντα. Η αμπελοκαλλιέργεια συνεχίζεται και σήμερα. Στη ζώνη της Γουμένισσας καλλιεργούνται οι ποικιλίες ξινόμαυρο και η νεγκόσκα οι οποίες δίνουν το ΠΟΠ κρασί Γουμένισσα. Επίσης καλλιεργούνται διάφορες άλλες ελληνικές ποικιλίες όπως ροδίτης,μαλαγουζιά, λημνιό και οι ξένες σαρντονέ (chardonay), σοβινιόν (sauvignion), σιρά (syrah), κενσό (cinsaut), μερλό (merlot), καμπερνέ (cabernet) που δίνουν τουςΠΓΕ οίνους Πλαγιές Παίκου. Εχει πέντε οινοποιεία στη ζώνη (Τάτσης, Χατζηβαρίτης, Μπουτάρης, Ευτυχίδης, Αιδαρίνης), από τα οποία τα δύο πρώτα παράγουν μόνο κρασιά από βιολογική καλλιέργεια.
Πολιτισμός
Πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων όπως οι Ίων Δραγούμης, Γεώργιος Μόδης, Γεώργιος Βαφόπουλος, Γεώργιος Αθάνας, Μενέλαος Λουντέμης, Πηνελόπη Δέλτα και άλλοι, γνώρισαν, έζησαν και έγραψαν για τη Γουμένισσα, για την ιστορία και την ομορφιά της, για την παράδοσή της και τους ανθρώπους της.
Στη Γουμένισσα έχουν γυρισθεί μεγάλα τμήματα της ταινίας του Θεόδωρου Αγγελόπουλου Ο Μελισσοκόμος (1986) με πρωταγωνιστές τον Μαρτσέλλο Μαστρογιάννι, την Νάντια Μουρούζη, την Τζένη Ρουσσέα καθώς και η ταινία το Εργοστάσιο (1981) του Τάσου Ψαρά με πρωταγωνιστή τον Βασίλη Κολοβό.
Από τη Γουμένισσα και άλλες περιοχές της Μακεδονίας προέρχονται, εδώ και αιώνες, οι λαϊκοί ζουρνατζήδες και νταουλτζήδες. Τα χάλκινα είναι νεότερο μουσικό είδος το οποίο έχει ήδη κατακτήσει το μεγάλο κοινό. Τα χάλκινα, συνοδεύουν τη ζωή της Γουμένισσας με κάθε αφορμή, όπως στις θρησκευτικές εκδηλώσεις της Μεγάλης Εβδομάδας και οι περιφορές των Επιτάφιων της πόλης.
Το συγκρότημα Χάλκινα Πνευστά της Γουμένισσας, αποτελούν ίσως την πιο αξιόλογη εκπροσώπηση της περιοχής. Η ονομασία δόθηκε για πρώτη φορά στην μπάντα του Αλέξανδρου Ζώρα, σε μια συνεργασία του με τη Δήμητρα Γαλάνη στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Από τότε το σχήμα έχει καθιερωθεί λαμβάνοντας μέρος σε συναυλίες και σε διεθνή αλλά και εγχώρια φεστιβάλ με χορευτικά συγκροτήματα. Ετσι τα "Χάλκινα Πνευστά της Γουμένισσας" συμβάλλουν ουσιαστικά στην οικονομία της Γουμένισσας.
Εκκλησιαστική ζωή
Το μοναστήρι της Παναγίας της Γουμένισσας υπήρξε η αφορμή να δημιουργηθεί και η μικρή ομώνυμη πόλη που αποτελεί και την έδρα της νεοσύστατης (από το 1991) Μητρόπολης Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως & Πολυκάστρου. ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Γουμένισσας αποτελέι ένα μοναδικό αξιοέατο. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο ναό στη μητροπολιτική Περιφέρεια Γουμένισσας και από τους εντυπωσιακότερους στην Κεντρική Μακεδονία. Οικοδομήθηκε με πρωτοβουλία, δαπάνες και προσωπική εργασία των κατοίκων της κωμόπολης, την περίοδο 1864-1869. Επιβλητική βασιλική που θυμίζει τον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου Κωνταντινούπολης,τον Άγιο Μηνά Θεσσαλονίκης και τον Άγιο Αντώνιο Βέροιας. Βρίσκεται στο κέντρο της κωμόπολης και μαζί με το ιστορικό διδακτήριο με το οποίο βρίσκονται στον ίδιο χώρο αποτέλεσαν την καρδιά του ελληνισμού της Γουμένισσας και της επαρχίας της σε δύσκολες ιστορικές περιόδους. Από το 1991 είναι ο Μητροπολιτικός Ναός της Ι. Μ. Γουμενίσσης
Αξιοθεατα
Η κεντρική πλατεία με τα πλατάνια, η βρύση, κτίσμα των Γάλλων στρατιωτών του Α' Παγκοσμίου πολέμου, που βρίσκεται στον ίδιο χώρο, το ιστορικό διδακτήριο στο οποίο στεγάζονταν από τον προηγούμενο αιώνα τα Ελληνικά Εκπαιδευτήρια της Γουμένισσας, ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Γεωργίου (1864-1869) και κυρίως το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας με τη βυζαντινή εικόνα της, κειμήλιο του τόπου, και το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι μερικά από τα αξιοθέατα της Γουμένισσας.
Πηγή : https://el.wikipedia.org